Agent “Marysia’s” report about activity of the Ukrainian Insurgent Army in postwar Poland, 1940s

Source: “Marysia”
Received: pomorski, cap.

Copy to :
Report from the agent.

“Don” /Perezhylo Volodymyr/. Before joining the UPA, he lived in Lubaczow, where he was a conductor of the church-organizational choir. At that time, he had a bride, Olya, the daughter of a priest, who had a child with him, born through surgery, who died immediately after birth. When S. was arrested by the UPA, she was blindfolded and escorted to the suburb of Uhnow, from where she was forced into the underground hideout. There she saw three young men /armed/playing cards. The men tried to get S. into a conversation with various jokes and mockery, but they failed. S. kept standing all the time because the chairs were occupied by men. “Don” /as S. later learned/ was among those three. He tried to impress with his humor, but having received a blunt answer from S., he changed his tactics and turned absolutely polite, to the point of offering S. to lie down on the bed and have some sleep, something she willingly accepted since she was tired. Others referred to “Don” as a “leader friend”. After a while, a rather nasty middle-aged man/about 35-40 years old/accompanied by 3 young men came to the hideout. When he said hello, the men present in the hideout stood to attention./ Later S. learned that it was “Zaruba”/. Zaruba asked S. if she agreed that by the time her arrest was clarified, she would be transferred to another hideout because he needed that one. At the same time, he addressed the “Don” with the words: “To you, my friend, I give custody and responsibility for this woman.” Then, he quietly gave him some instructions and ordered him to leave. “Don” blindfolded S., checked whether he had done it correctly, and ordered one of the attendees to take her out. S. was taken to another hideout, about 1 km away from the first one. This hideout was underground, and it could be entered from the cowshed. Inside, it had a bunk bed, a table, and 2 chairs. There was a radio on the table. S. stayed there for a week, and there was also a “Verbovyi”, a man whose nickname S. did not know, and “Don” as a guide. When S. took the Don conversation lightly, he said to her, “You don’t realize what kind of company you are in. I am a district guide of the Security Service,” to which S. replied that she knew the highest-ranking people in RC-UPA (Regional Command), but they presented themselves not as high-up as him. This must have inspired “Don” because since then he had been very polite to S. He sang a lot, brought books for reading, and talked about his various adventures. Together with S., he was learning a poem about “Karmeliuk” /the real one/, but he was most interested in the “Sexual Life” book that he read stealthily. At night, “Don” took S. out into the street, into the fresh air, as she began to get sick. For the first few days, he blindfolded her tightly, but later on, when he started to court her, he allowed her to walk with her eyes open. He even suggested that she take a walk further, which she did not want to do. At the same time, he told S. that they were located in the suburbs of Uhnow, near the railway track and distillery. At night, different people came to see Don – people with oral reports/who, of course, he listened to in the corridor to the hideout/ or other people brought letters. In addition to those who considered “Don” a leader, there came a young man equal in position to “Don” /as expressed by “Don”/: 30-32 years old, tall, dark-haired, face oval, strong, black growth on the face, well-built. “Don” held meetings with him, they also went somewhere together. During the absence of “Don” S. communicated with other UPA⁠members. Both “Verbovyi” and others present did not speak very positively about “Don”. Verbovyi claimed that “Don” was too comfortable at a time when he was demanding too much from his subordinates, sometimes above their capacity. 

“Verbovyi” called him a career person and one could feel that he hated “Don”. One day, “Verbovyi” fell ill and he got a fever, and “Don” ordered him, despite the fact that it rained outside, to go somewhere on an assignment that turned out to be more private than official. “Verbovyi” stubbornly said that he would not comply with the order and said he could be reported to higher instances. “Don” got very offended and shouted that he would shoot him. “Verbovyi”, however, did not comply with the order. The third companion of S. was a man of average height, dark-haired, with an oval face, serious and absolutely objective. He didn’t like “Don,” either. He didn’t think Don was smart enough to give orders. From his account, S. concluded that the man was a policeman in or around Uhnow during the German occupation. The food was delivered to the hideout by the owner of the property hosting it, and the food supplies were delivered by the Don’s people. He was very demanding of food. 

A week later, “Don” said that S. would be transferred to another place. At night, a colleague of “Don” came, blindfolded S., put her on a sleigh and took her to an unknown direction. During the trip, “Don” would open S.’s eyes/ secretly from the other man/, but he did it so generously that eventually it irritated her, and she did not allow him to do it. After a few hours of driving, the cart stopped in front of the house, and everyone went in. This was the communications center of the UPA. There were a few UPA members who brought other horses, upon “Don’s” orders. The owner of this estate, a sturdy average height man, told me that he was in Uhnow to buy supplies for the store /which he owned/ and “Don” warned him to be careful in his conversation, pointing at me with his mimics. The housewife, quite young, cooked some dinner, the head of the household brought vodka /wheedled out by “Don’s” friend / and all the guests began to consume it. “Don” did not drink vodka, even at the persistent request of the host, but he did it so ostentatiously that it was obvious that he was doing it for S. After dinner, they had to go further, and in the morning they stopped in another village, where S. was taken to a shelter arranged in a barn, in the ground, where there were six men who stood to attention when “Don” entered. Here, “Don” read the mail that was prepared for him, as well as wrote letters and dispatched people with them. At that time, “Don” told S. that he would transfer her to someone else, and that other person would forward her to someone very high-ranking. He asked S. after the “end of the war” to send a message about her to his home address in Lubaczow/she does not remember it precisely/, and not to tell anyone about his attitude to her. The next night, “Don” took S. to the street /blindfolded/ and handed her over to someone else, the one who took her there from where she was taken by “Dalnykh”.- 

“Marysia”.

Information

The assignment on the above informant report was not received due to the fact that the person referred to in the report, Volodymyr Perezhylo, alias “Don”, is currently detained by the III department of WUBP Gdańsk. The report was received for the purpose of conducting an investigation against the above person by the WUBP Gdansk.

Operational actions

The received report from the agent “Marysia” on Volodymyr Perezhylo, alias “Don”, is the first report where the agent “Marysia” describes in detail the well-known activities of the agent  “Marysia” in the above mentioned organization of the OUN-UPA as a ref. S.B. reg. V. District II.

Źródło: «Marysia»
Przyjął: pomorski, kpt.

Original

Odpis:
Doniesienie agenturalne.

«Don» /Pereżyło Włodzimierz/. Do czasu wstąpienia do UPA mieszkał w Lubaczowie, gdzie był dyrygentem choru cerkiewnego i organizacyjnego. W tym też czasie miał narzeczoną Olę córkę księdza, która miała z nim dziecko, urodzone za pomocą operacji i zaraz po urodzeniu umarło. Kiedy S. została aresztowaną przez UPA, odstawiono ją z zawiązanymi oczyma do przedmieścia Uhnowa, gdzie poprowadzono ją i zniesiono do kryjówki pod ziemią. Tu zastała ona 3 młodych mężczyzn /uzbrojonych/, którzy grali w karty. Mężczyzny ci różnymi dowcipami i docinkami starali się wciągnąć S. do rozmowy, ale to im nie udało się. Przez cały czas S. stała bo krzesła były zajęte przez mężczyzn. «Don» /jak później dowiedziała się S/ był wśród tej trójki. Starał się zaimponować humorem, ale po otrzymaniu od S. zupełnie rzeczowej odpowiedzi zmienił taktykę i był już zupełnie uprzejmym do tego stopnia, że zaproponował S. żeby położyła się na łóżko i przespała się, z czego ona będąc zmęczona chętnie skorzystała. Pozostali U-powcy zwracali się do «Dona» przez «druże prowidnyk». Po jakimś czasie do kryjówki przyszedł średniego wzrostu, dość otyły mężczyzna /lat ok. 35-40/ w asyście 3-ch młodych mężczyzn na którego powitanie obecni w kryjówce mężczyźni stanęli na baczność. /Później S. dowiedziała się, że to był «Zaruba»/. Zaruba zwrócił się do S. czy ona zgadza się żeby ją przewieziono do czasu wyjaśnienia jej aresztowania – do innej kryjówki, gdyż ta jest mu potrzebną. Równocześnie zwrócił się do «Dona» słowami: «wam drużę daju pid opiku i widwidzalnist ciu zinku». Później po cichu dal mu jakieś instrukcje i rozkazał odchodzić. «Don» zawiązał S. oczy, sprawdził czy dobrze to zrobił i rozkazał jednemu z obecnych wyprowadzić ją. S. przewieziono do innej kryjówki, odleglej od poprzedniej o jakieś 1 km. drogi. Kryjówka ta była pod ziemią, a wejście do niej było z chlewu. We wnętrz jej było 1-piętrowe łóżko, stół i 2 krzesła. Na stole stało radio. S. była tu przez tydzień czasu, a z nią razem był «Werbowyj», jakiś mężczyzna, którego pseudonimu S. nie wie no i «Don» jako prowidnyk. Kiedy S. lekceważąco traktowała rozmowę «Dona» on powiedział jej «Wy nie wiecie w jakim towarzystwie znajdujecie się. Ja jestem rejonowym przewodnikiem SB» na co S. odpowiedziała mu, że znała wyżej postawionych ludzi bo w K.P.-UPA, ale oni okazywali się być mniej ważni niż on. To widocznie zaimponowała «Donowi» bo od tej pory był zupełnie grzecznym w stosunku do S. Dużo śpiewał, przynosił książki do czytania i opowiadał różne swoje przeżycia. Uczył się razem z S. wiersza o «Karmeluku» /tym prawdziwym/ ale najwięcej interesowała go książka «Życie seksualne» – którą czytał ukradkiem. Nocami wyprowadzał «Don» S. na dwór, na świeże powietrze, ponieważ ona zaczęła chorować. Przez pierwsze dnie szczelnie zawiązywał jej oczy, ale później kiedy zaczął zalecać się do nieją pozwalał jej chodzić z oczyma odsłoniętymi. Zaproponował jej nawet dalszy spacer z czego ona nie chciała skorzystać. W tym też czasie powiedział S., że oni znajdują się na przedmieściu Uhnowa, niedaleko toru kolejki i gorzelni. Nocami przychodzili do «Dona» różni ludzie – U-powcy z meldunkami ustnymi /które oczywiście przyjmował on w korytarzu kryjówki/ lub przynoszono pisma. Prócz tych którzy traktowali «Dona» jak przewodnika przychodził młody mężczyzna równy stanowiskiem «Donowi» /jak wyraził się «Don»/: Był on lat ok. 30-32, wysoki, brunet, twarz owalna, silny, czarny zarost na twarzy, silnie zbudowany. Z nim «Don» odbywał narady, jak tez wyjeżdżał. W czasie nieobecności Dona, S. rozmawiała z pozostałymi U-powcami. Tak «Werbowyj» jak i drugi obecny, wyrażali się o «Donie» nie bardzo pochlebnie. «Werbowyj» twierdził, że «Don» jest zbyt wygodny w tenczas, kiedy od podległych mu ludzi wymaga bardzo wiele, czasem ponad siły. 

«Werbowyj» nazywał go karierowiczem i można było wyczuć, że nienawidzi «Dona». Jednego dnia «Werbowyj» zachorował i miał dużą temperaturę, a Don rozkazał mu, pomimo, że na dworze była ulewa, żeby ten szedł gdzieś z poleceniem, które okazywało się być więcej prywatnym jak służbowym. «Werbowyj» uparcie powiedział, że nie wykona rozkazu i prosi o złożenie na niego raportu do wyższych władz. «Don» był tym bardzo urażony i wykrzykiwał, że go zastrzeli. «Werbowyj» jednak nie wykonał rozkazu. Trzecim towarzyszem S. był mężczyzna średniego wzrostu, brunet o owalnej twarzy, poważny i zupełnie rzeczowy. Ten też nie lubił «Dona». Uważał go za mało mądrego by mógł wydawać rozkazy. Z opowiadania jego S. wnioskowała, że człowiek ten był za czasów okupacji niemieckiej policjantem w Uhnowie, albo okolicy. Jedzenie do kryjówki dostarczał gospodarz w którego zabudowaniach mieściła się kryjówka a produkty żywnościowe dostarczali ludzie Dona. W jedzeniu był on b. wybredny. –

Po tygodniu czasu Don powiedział, że S. będzie przewieziona do innej miejscowości. W nocy przyszedł kolega Dona zawiązali S. oczy, wsadzili na sanie i wieźli w nieznanym jej kierunku. «Don» w czasie jazdy odkrywał S oczy /w sekrecie przed tym drugim/ ale robił to tak wspaniałomyślnie, że w końcu ją to zdenerwowało i nie pozwalała robić tego. Po kilku godzinach jazdy zatrzymała się furmanka przed jakimś domem, do którego weszli wszyscy. Był tu punkt łączności UPA. Było tu kilku upowców, którzy na rozkaz Dona przyprowadzili inne konie. Gospodarz tego dwory, średniego wzrostu, krępi mężczyzna opowiadał, że był w Uhnowie po towar do sklepu /który on posiadał/ «Don» dal mu znak żeby on był ostrożny w mowie pokazując mimiką na mnie. Gospodyni – dość młoda – przyszykowała kolacje, gospodarz przyniósł wódkę /którą wycyganil od niego kolega «Dona»/ i wszyscy przyjezdni przystąpili do konsumowania. «Don» nawet na usilne prośby gospodarza nie pil wódki, ale robił to tak demonstracyjnie, że widocznym było iż robi to dla S. Po kolacji wymuszono dalszą drogę, a nad ranem zatrzymano się w innej wiosce, gdzie S. zaprowadzono do schronu, który mieścił się w stodole w ziemi, i w którym byli 6-csi mężczyzn, którzy na przyjście Dona stanęli na baczność. Tu «Don» czytał pocztę, która dla niego była przygotowana, jak też pisał listy i wysyłał z nimi ludzi. W tym czasie Don powiedział S. że tu on odda ją komuś innemu, a ten ktoś dostawi ją do kogoś bardzo wysoko postawionych. Prosił żeby S. po «zakończeniu wojny», dala o sobie znać na jego domowy adres w Lubaczowie /dokładnie ina już go na pewno nie pamięta/ i żeby nikomu nie mówiła o jego odnoszeniu się do niej. Na drugą noc «Don» wyprowadził S. na dwór /z zawiązanymi oczyma/ i przekazał ją komuś innemu, komuś kto dostawił ją do punktu, z którego zabrał ją «Dalnych».-

«Marysia».

Informacja.

Zadania odnośnie powyższego doniesienia nie otrzymała ze względu na to, że przechodzący w doniesieniu figurant Pereżylo Włodzimierz ps. «Don» obecnie został zatrzymany przez Wydz.III.WUBP Gdańsk. Doniesienie pobrano celem umożliwienia prowadzenia śledztwa przeciwko w/w przez W.U.B.P. Gdańsk.

Przedsięwzięcia operacyjne.

Otrzymane doniesienie od ag. «Marysi» na Pereżylo Wlodzimierza ps. «Don» jest doniesieniem pierwszym gdzie ag. «Marysia» szczegółowo naświetla znaną działalność ag. «Marysi» w/w w org. OUN-UPA, jako ref. S.B. rej. V. Okrg. II.